Borderline, czyli zaburzenie osobowości z pogranicza, to mówiąc delikatnie – bardzo trudny temat. Zarówno dla bliskich, ale w szczególności dla samego chorego. Dzisiaj przedstawię 9 charakterystycznych cech dla zaburzenia Borderline, jak również dowiesz się, dlaczego częściej diagnozuje się je u kobiet oraz jakie kroki podjąć jak podejrzewasz kogoś z Twojego otoczenia lub siebie o właśnie to zaburzenie.
Do dzisiejszej publikacji zaprosiłem partnera merytorycznego: Polski Uniwersytet Wirtualny, puw.pl, czyli projekt studiów zaocznych Akademii Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi. PUW skonstruowany jest w taki sposób, by zminimalizować niemal do zera konieczność fizycznych zjazdów, przekładając całą naukę w modelu online. To idealne miejsce dla ludzi takich jak ja, dla freelancerów, zapracowanych trenerów, świeżo upieczonych rodziców ciągle rozerwanych między dzieckiem a pracą. Możesz zdobyć dyplom licencjata lub magistra w dziedzinach takich jak ekonomia, zarządzanie, grafika czy choćby kluczowa na naszym kanale i blogu psychologia. Zapraszam.
Zanim jeszcze omówię 9 klasycznych symptomów osoby z zaburzeniem Borderline, miej jedną rzecz na uwadze: diagnozy dokonywane samodzielnie z materiałów dostępnych online nie powinny i nie mogą w żaden sposób definitywnie opisywać Twojego zdrowia fizycznego i psychicznego. Analizując taki materiał samodzielnie, możesz mieć poczucie, że to nagle cały Ty i że już to na pewno masz. To działa na tej samej zasadzie co czytanie symptomów dowolnej choroby na Wikipedii – jak się bardzo postarasz, to w zasadzie mógłbyś mieć już połowę z opisywanych chorób. No więc nie. Po tym materiale możesz mieć jedynie podejrzenia i przeczucie, a jeśli łapiesz się na przynajmniej 5 z podanych dzisiaj cech – idź do specjalisty – psychologa klinicznego lub psychiatry, by mieć pewność. Diagnoza tematu tak poważnego, jak borderline z reguły wymaga kilku spotkań i indywidualnych konsultacji. Niemniej dobrze jest mieć świadomość, jakie są symptomy oraz podążać za intuicją i taki jest główny cel tej prezentacji.
1. Strach przed odrzuceniem i opuszczeniem
To jeden z głównych charakterystycznych objawów osoby z tym zaburzeniem. To znaczy, każdy z nas może sobie wyobrazić siebie zlęknionych tym, że zostaniemy wyrzuceni ze szkoły za złe oceny, albo z klubu za złe zachowanie, albo odtrąceni przez towarzystwo, bo nie robiliśmy tego, co inni. Każdy z nas mniej więcej wie jakie to uczucie jak odmawia się mu udziału w jakimś fajnym wydarzeniu. Boli.
To to co osoby odczuwają, to przy lęku osób borderline jest pikuś. Weź ten suwak lęku i przekręć go na maksa. Partner spóźnia się po pracy? Znajomi umówili się na obiad, ale nie ma ich 20 minut? Żona wyjeżdża na weekend do rodziców beze mnie? To wszystko to takie sytuacje, które spowodują tyle stresu o osoby zaburzonej, że może podstępem lub przemocą próbować zatrzymać wyjazd, zmusić osobę do powrotu dzwoniąc 100 razy albo pisząc 30 smsów. Ta osoba może płakać, prosić, wszczynać o wyjście z kolegami na piwo karczemne awantury, nawet zamykać drzwi na klucz przed twarzą tylko po to, by ukoić swój lęk.
To jest ta straszna strona tego zaburzenia, że normalna osoba może posądzić osobę zaburzoną w takich momentach o złośliwość, szantaż, o manipulację i granie na emocjach lub o przemoc i zazdrość, ale nic z tych rzeczy nie przemawia do osoby zaburzonej tak silnie, jak zakorzeniony głęboko w tej osobie lęk. Lęk irracjonalny, który ta osoba potrzebuje natychmiast ukoić. Dlatego, jeśli czujesz lub wiesz, że ktoś w pobliżu odczuwa lęk przed opuszczeniem, to jest to poważny symptom.
2. Niestabilność związków
Osoby borderline charakteryzuje niezwykle wysoka intensywność związków, jak również z reguły ich niedługi czas trwania. Typowa relacja zaczyna się od szybkiego zakochania i bardzo, bardzo intensywnego pierwszego okresu w związku, potem niestety drugiemu partnerowi zacznie doskwierać to bycie ze sobą 24 godziny 7 dni w tygodniu, a u osoby zaburzonej może to aktywować lęk przed odrzuceniem. Jak wiemy te starania osoby borderline często mają odwrotny skutek od zamierzonych. Logika osób zaburzonych opiera się na wierze, że ta osoba w końcu sprawi, że będę się czuć kompletną osobą. Jak z resztą dalej sobie omówimy, osoby zaburzone mają potężny problem z tym, jak siebie postrzegają – z reguły jako osoby puste.
Tak więc związek z osobą borderline to może być ekstremalna przygoda, z samymi wzlotami i upadkami często bez niczego pośrodku. Dużo miłości i całe wiadra nienawiści. Często osoby zaburzone same są zdziwione tym dlaczego tak nagle zmieniło im się nastawienie do bliskiej osoby. Jeśli bliskie jest Ci zdanie “już Cię nie kocham, nie wiem czemu” albo pokrewne szokujące wyznania np. “Rano nienawidzę Cię, ale po południu już Cię bardzo kocham, by wieczorem Cię nienawidzić na nowo”. Takie deklaracje z przysłowiowej czapki, z zaskoczenia sygnalizują właśnie problem borderline.
Jednak dla partnera taka relacja zimno-ciepło, dobro-zło, miłość-agresja w bardzo niedługich odstępach czasu, nawet czasem w przeciągu godziny czy dwóch, niesie bardzo duże zagrożenie. Jeśli partner jest zakochany po uszy w osobie zaburzonej, to zostanie w wyniku takiego grania ekstremalnymi kontrastami poddany dosłownemu praniu mózgu. To znaczy, że niedługo w związku sam partner będzie wątpił w to, co jest właściwe, a co nie, co mu się należy jako adekwatna agresywna odpowiedź, a co nie. W ekstremalnych przypadkach osoba borderline może doprowadzić partnera do silnego oderwania od rozsądku i przejawiania samodzielnie pewnych autodestrukcyjnych zachowań włącznie z bardzo nierozsądnym bronieniem toksycznej relacji i racjonalizowaniem przemocy, jakiej doświadcza od zaburzonego partnera.. Być może spotkałeś się z sytuacją gdzie ofiara broniła oprawcy – w podobny sposób może działać ta toksyczna relacja oparta na tym emocjonalnym kontraście – miłości i przemocy robiąc naprawdę sporo bałaganu i silnie uzależniając partnera od osoby zaburzonej.
Oczywiście osoby borderline świadome swoich schematów zachowań, po terapii, bardzo często potrafią budować długotrwałe związki, w których trzeba od czasu do czasu zwracać uwagę na pewne nawracające schematy zachowań. Jeśli jednak osoba zaburzona nie wie lub wypiera fakt, że ma problem, a partner również nie jest świadomy tego zaburzenia, a zakocha się po uszy – może to skończyć się naprawdę bardzo nieprzyjemnie.
3. Zmieniająca się samoocena i brak wyraźnego poczucia tożsamości
Raz czujesz się bardzo pewnie siebie i inteligentnie, za chwilę jesteś wystraszoną szarą myszką, by wieczorem poczuć się jak bóg seksu, a rano znowu jak nic nieznaczący śmieć. Przez to nie raz zdarzy się, że osoba borderline wypali, że nie zasługuje na ten związek czy na tą pracę, by za chwile z pewnością żądać dla siebie dużo więcej.
To jest silnie związane z poczuciem wewnętrznej pustki, jaką osoby zaburzone odczuwają. Żyją w silnym poczuciu, że nie wiedzą, co chcą od życia, kim są i dlaczego robią coś w ogóle. Potrafią często zmieniać swoją tożsamość, co może na zewnątrz wyglądać, jak gwałtowna zmiana stylu np. dziewczyna ogoli się na zero, farbuje włosy na czerwono, facet zrobi sobie tatuaże i tunele w widocznych miejscach na twarzy.
To wszystko skutkuje częstymi zmianami pracy, kręgów znajomych, subkultur, w jakich się osoba zaburzona obraca, nawet do stopnia eksperymentowania ze swoją orientacją seksualną. Często też zachwycają się pewnymi nowymi ideami, wręcz do stopnia niezdrowej fascynacji, często ma to podświadomie zapełnić tą pustkę, którą te osoby odczuwają. Niestety bardzo często z wynikiem rozczarowującym.
4. Impulsywne autodestrukcyjne zachowanie
To ma silny związek z tym odczuwanym poczuciem pustki i braku własnej tożsamości. Osoba zaburzona będzie szukała sposobu, by zapełnić ją czymś, coś w życiu zmienić, zrobić coś intensywnego. W ramach odkrywania metod zabijania tej pustki różnymi stymulantami u osoby zaburzonej najczęściej zaczyna się od niebezpiecznych kontaktów seksualnych, potem często mieszanych z alkoholem, narkotykami, a im osoba zaburzona starsza, tym chętniej odkryje, że może w ramach impulsu pójść na szalone zakupy, na które ją nie stać, albo na bardzo ryzykowną jazdę samochodem lub rozpuścić wszystko w kasynie, lub u bukmachera.
To jest jeden z tych punktów, który sprawia, że kobiety częściej są diagnozowane z borderline niż mężczyźni. A są w skali 3 do 1, czyli 75% zdiagnozowanych osób to kobiety. Dlaczego? Literatura medyczna nie jest pewna co do przyczyn tego zaburzenia – podaje się, że między 60, a nawet 80% odpowiadają ku temu predyspozycje genetyczne. Jeszcze 20 lat temu uważano estrogen – typowy kobiecy hormon jako jeden z wyzwalaczy, ale nie ma co do tego pewności. Obecnie uważa się i jest to silny pogląd w środowisku medycznym, że ta dysproporcja diagnozy wynika z medycznego uprzedzenia i stereotypowania płciowego. I jest to dość logiczne – jak sobie przeanalizujesz na przykład ten punkt 4, czyli działanie pod wpływem impulsu, agresywny hazard, jazda samochodem, alkohol, niebezpieczny seks – u kobiet stereotypowo można powiedzieć – z nią jest coś nie tak! A u mężczyzny? Typowy samiec alfa, dupek, niebezpieczny wariat. Ale nikt go nie wyśle do lekarza na diagnozę, ot po prostu stereotypowo “faceci tak mają”. Podobnie jest z punktem 8 czyli eksplozją agresji czy klasycznym lękiem przed opuszczeniem – znowu możemy sobie wyobrazić jak różne będą nasze reakcje jak facet wybuchnie fizyczną złością niszcząc rzeczy, a jaka będzie reakcja, gdy zrobi to kobieta. W konkluzji – kobiety częściej chodzą do psychologów i psychiatrów, częściej się diagnozują i stąd wynika ta dysproporcja.
5. Okaleczanie się i robienie sobie krzywdy
Osoby z zaburzeniem osobowości z pogranicza mają wysokie statystyki, jeśli chodzi o podejmowanie prób samobójczych, ale w szczególności często myślą o zabiciu się, w formie zniknięcia. Okaleczanie się natomiast z reguły nie jest już powiązane z samobójstwem. Jestem daleki od osądzania wszystkich możliwych przyczyn, dla których osoby zaburzone podejmują takie działania, natomiast literatura kliniczna wymienia z reguły dwa powody:
- Jeden z nich, to podobnie jak w poprzednim punkcie – chęć zagłuszenia tej pustki, poczucia czegoś, doświadczenia czegoś ekstremalnego nawet w takiej bolesnej czy krwawej formie.
- Drugi, bardzo częsty, to zwrócenie na siebie uwagi, pokazania partnerowi – zabiję się, jak mnie zostawisz. Czasem nawet w awanturze osoba zaburzona może coś takiego wykrzyknąć, rzadko kiedy jest to brane przez partnerów poważnie. Zdarzały się sytuacje, gdy podczas okaleczania partner dzwonił do drugiego. Jaka jest reakcja normalnej osoby na taki szokujący telefon? Zbieram się i już do Ciebie jadę. I o to chodziło osobie zaburzonej – przez to zaburzenie nie ma ona żadnych racjonalnych hamulców przed robieniem czegoś tak głupiego.
Jeśli Ty lub ktokolwiek w Twoim otoczeniu ma blizny na przedramieniu (częściej poziome, ale czasem też pionowe różne linie po wewnętrznej stronie przedramienia), myśli i mówi o samobójstwie, nawet w formie – zabiję się jak mnie zostawi – nie lekceważ tego – w szkole zgłoś to nauczycielowi, szkolnemu psychologowi, powiedz rodzicom, a jeśli jesteś osobą dorosłą – nie wahaj się, zadzwoń na jeden z wielu telefonów zaufania lub infolinii kryzysowych – adresy znajdziesz w opisie. Traktuj ten problem poważnie nieważne czy ktoś ma, czy nie ma borderline.
6. Huśtawka emocjonalna
To bardzo charakterystyczny element dla osób borderline. W ciągu godziny możesz być szczęśliwy, smutny, zły, spełniony. To totalny rollercoaster i to kompletnie bez żadnych hamulców. Jedno z badań, jakie czytałem, bardzo obrazowo ujmuje to, że osoby z zaburzeniem osobowości z pogranicza są bardzo wysoko wrażliwe, na każdy możliwy bodziec. Dlatego też dowolna rzecz ich podkręca, albo ekstremalnie wygasza.
To też jeden z powodów, dla których borderline jest często mylony z zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym. Cechą charakterystyczną borderline jest długość trwania konkretnego stanu – mogą trwać godzinę, półgodziny, pół dnia. Natomiast nastrój w zaburzeniu afektywnym dwubiegunowym podlega tzw. manii i może trwać parę dni, np. tydzień. Inną rzeczą jest fakt, że borderline jest silnym zaburzeniem osobowości, natomiast zaburzenie dwubiegunowe jest zaburzeniem nastroju. To z klinicznego punktu widzenia inne kategorie, inaczej też podchodzi się do leczenia, pomimo że ten aspekt zmian emocjonalnych wydaje się pokrewny, to pozostałe rzeczy są zupełnie inne. Jeśli więc Twoje stany emocjonalne zmieniają się w ciągu dnia bardzo gwałtownie i niespodziewanie i dzieje się tak cały czas to możesz mieć słuszne podejrzenie, że coś jest na rzeczy.
7. Chroniczne poczucie pustki
Już dużo o tej pustce mówiłem, to ewidentnie element charakterystyczny całego zagadnienia. Osoby zaburzone będą dużo mówiły o tym, że czują się puste. Jeśli osoba borderline jest artystą, może dawać temu często ujście. Nic tak naprawdę nie może ukoić tej pustki.
Najgorsze w tej pustce jest to, że taka osoba, odczuwając to, nie chce żyć, ale bardzo chce żyć równocześnie. To jak takie swędzenie niedostępnego miejsca na plecach – nie idzie się podrapać, więc najlepiej by było, gdyby te plecy znikły, chociaż bardzo lubię swoje plecy. To niezwykle trudny do oddania stan. Dla mnie osobiście najbardziej gra na wyobraźni jako coś niezwykle przerażającego, z czym nie chciałbym osobiście żyć.
8. Wybuchowy gniew
To pójście najczęściej w całkowitą fizyczność. To rzucanie przedmiotami, niszczenie rzeczy, to bardzo krótki zapłon i odpalanie atomówki na przysłowiowego komara. Każda rzecz wyprowadza taką osobę z równowagi ponad skalę. To pyskówki bez najmniejszego sensu, to agresja, której nie da się niczym wytłumaczyć. Dlatego też osoby bliskie osobie z borderline chodzą na paluszkach jak na polu minowym, by tylko nie spowodować eksplozji.
Tutaj pojawia się bardzo specyficzne kołowe patologiczne zachowanie. Najczęściej po takiej kilkuminutowej eksplozji, osoba zaburzona zdaje sobie sprawę z tego, co się wydarzyło i ma bardzo silne poczucie winy. I teraz ta kołowa patologia idzie w dwie strony. Jedna strona jest taka, że obwinia siebie za tą eksplozję, kierując złość do wewnątrz. Druga strona tej kołowej patologii jest taka, że osoba zaburzona wie, że ta agresja oddala od niej osoby bliskie. One same się odsuwają. Więc automatycznie wzbudza to ten kluczowy pierwszy punkt – strach przed odrzuceniem i odtrąceniem. Więc to powoduje silny lęk i koło się zamyka.
No i to kolejna z przyczyn, dla której kobiety są częściej diagnozowane niż mężczyźni – wszak takie zachowanie to “typowa samcza agresja”, ale u kobiety jest to bardzo niepokojący wzór. Niestety też częściej mężczyźni chodzą niezdiagnozowani z tym zaburzeniem.
9. Poczucie spisków i odrealnienia
To bardzo specyficzny punkt, lekko kierujący się w stronę paranoi, albo podejrzenia o negatywne intencje osób z otoczenia. W takim bardziej powiedzmy “racjonalnym” ataku przerodzi się to np. W oskarżanie partnera o umawianie się z kochankami, wysnuwanie zbyt daleko posuniętych konkluzji z jego nieobecności, które potem przeradzają się w syndrom odrzucenia, że teraz partner mnie opuści. To jeszcze jakoś możemy zrozumieć. Jednak tutaj potrafią pod wpływem dużego stresu pojawić się też bardzo irracjonalne zachowania, które później osoba zaburzona może skwitować, że nie wie, co się stało, czuła się, jakby to nie była ona, a ktoś inny zrobił awanturę rodzinie, albo ktoś inny wpadł w furie i powiedział te konkretne słowa.
Jak więc po lekturze odnajdziesz się w 5 z tych 9 punktów, a w szczególności masz silne punkty 1, 2 oraz 6, czyli strach przed odrzuceniem, niestabilne związki i huśtawkę emocjonalną oraz dwa pozostałe – udaj się do psychologa lub psychiatry na sensowną diagnozę.
Uważaj też z leczeniem,
leczenie zaburzenia borderline jest trudne, zostaje ono na życie, ale można wiele rzeczy przepracować. Najczęściej różne osoby i źródła będą wysyłały Cię na terapię. Tylko terapia, terapii nierówna i niektóre z nich mogą powodować zauważalne wzmocnienie symptomów, zamiast osłabienia. Na chwilę publikacji są dwie terapie, wywodzące się z jednego nurtu, które mają udowodnioną pewną skuteczność oscylującą w zależności od badania w około 40% osób z wycofaną większością symptomów. I nie, na borderline nie ma niestety tabletki. Jakie to terapie? – Dialektyczna Terapia Behawioralna oraz Poznawcza Terapia Behawioralna. Z czego ta Dialektyczna Terapia jest po prostu wariacją terapii Poznawczej Dlatego, jeśli będziesz szukać dla siebie lub dla kogoś bliskiego – szukaj terapii w tych nurtach. Inne mogą niestety okazać się w najlepszym wypadku bardzo nieskuteczne lub gorzej – szkodliwe.